پهپاد شاهد-۱۳۶ مسلح به موشک R-۶۰ ؛ آغاز فصل جدید جنگ پهپادی + تصاویر

به گزارش پارسینه به نقل ازtwz.com، ظاهر شدن پهپاد شاهد-136 مجهز به موشک هوا به هوای R-60 تهدیدی جدید و بازدارنده برای خدمه هوایی است که قصد رهگیری آن را دارند. روسیه نسخه تازه‌ای از پهپاد انتحاری شاهد-136 را با یک موشک R-60 معرفی کرده است. در اصل، این موشک حرارت‌یاب می‌تواند به پهپاد انتحاری امکان درگیری با هواپیماهای بال‌ثابت و بالگردهای اوکراینی را بدهد و تهدیدی بازدارنده ایجاد کند، هرچند کارایی این ترکیب هنوز نامشخص است.  

بنیاد اجتماعی استرننکو، یک سازمان غیردولتی اوکراینی که مأموریتش کمک به تأمین سامانه‌های هوایی بدون سرنشین برای نیروهای مسلح این کشور است، امروز ویدئویی منتشر کرد که رهگیری هوایی یک شاهد-136 مجهز به R-60 را نشان می‌دهد. گفته می‌شود این پهپاد روسی توسط رهگیر ضدپهپاد «استینگ» که در اوکراین توسعه یافته و بخشی از بودجه‌اش توسط همین بنیاد تأمین شده، سرنگون شده است. تصاویر نشان می‌دهد موشک R-60 روی ریل پرتابی نصب شده در قسمت دماغه پهپاد قرار دارد.  

موشک R-60 که در غرب با نام AA-8 Aphid شناخته می‌شود، طراحی حرارت‌یاب دوران شوروی است که نخستین نسخه آن در اوایل دهه 1970 وارد خدمت شد. گونه‌های مختلف آن هنوز در کشورهای زیادی از جمله روسیه و اوکراین استفاده می‌شوند. این موشک حدود دو متر طول و کمتر از 45 کیلوگرم وزن دارد و نسبت به موشک R-73 که بعدها در شوروی ساخته شد، کوتاه‌تر و سبک‌تر است. همچنین مشابه‌های غربی مانند خانواده AIM-9 Sidewinder نیز وجود دارند. برای مقایسه، پهپاد شاهد-136 حدود 3.3 متر طول دارد.  

شایان ذکر است که مواردی از استفاده R-60 به‌عنوان سلاح زمین به هوا گزارش شده است؛ از جمله روی شناورهای بدون سرنشین اوکراینی.

 اوکراین همچنین موشک‌های R-73 و AIM-9 را روی شناورهای بدون سرنشین خود نصب کرده تا تهدیدی مشابه برای هواپیماها و بالگردهای روسی ایجاد کند. علاوه بر این، نیروهای اوکراینی به‌طور گسترده از موشک‌های هوا به هوای کوتاه‌برد که برای نقش زمین به هوا تغییر یافته‌اند، استفاده می‌کنند.  

انتشار این ویدئو پس از آن بود که سرگئی «فلش» بسکرستنوف، کارشناس جنگ الکترونیک اوکراینی، تصاویری از بقایای یک شاهد-136 مجهز به R-60 را در کانال تلگرامی خود منتشر کرد. تصاویر نشان می‌داد موشک هنوز روی ریل پرتاب استانداردی که معمولاً برای جنگنده‌های تاکتیکی طراحی شده، نصب است.  

او نوشت: «امروز برای نخستین بار یک موشک R-60 روی شاهد شناسایی شد. این ترکیب برای نابودی بالگردها و هواپیماهای تاکتیکی که شاهدها را شکار می‌کنند طراحی شده است.»  

شیوه دقیق عملکرد شاهد-136 مجهز به موشک هوا به هوا هنوز مشخص نیست، اما تقریباً قطعی است که از قابلیت کنترل انسانی (Man-in-the-loop) استفاده می‌کند؛ قابلیتی که روسیه روی برخی از این پهپادها پیاده کرده است. نسخه‌های شاهد-136 مجهز به دوربین و مودم‌های سلولی از اوایل 2024 ظاهر شدند که نشان‌دهنده استفاده از این روش برای عملیات کوتاه‌برد بود. ارتباط دید مستقیم برای اتصال پهپاد به اپراتور استفاده می‌شود و شبکه‌های سلولی نیز در صورت دسترس بودن اتصال اضافی فراهم می‌کنند. رله‌های هوایی می‌توانند برد مأموریت‌های MITL را افزایش دهند.  

نصب موشک R-60 در دماغه شاهد-136 به هدف‌گیری و درگیری کمک می‌کند؛ اپراتور باید پهپاد را مستقیماً به سمت هدف هدایت کند و سپس پس از دریافت سیگنال قفل روی هدف، موشک شلیک می‌شود.

در عین حال، حتی نسخه‌های جدیدتر موشک R-60 همچنان توان محدودی برای درگیری از همه زوایا دارند. 

همچنین روشن نیست که این پهپادها اساساً چگونه تهدیدهای هوایی را شناسایی می‌کنند. ممکن است اپراتورهای آن‌ها از منابع خارجی اطلاعات دریافت کنند یا صرفاً به‌صورت واکنشی در برابر تلاش‌های رهگیری اوکراین عمل کنند و همزمان به دنبال اهداف فرصت‌طلبانه باشند. سرهنگ دوم یوری میروننکو، معاون وزیر دفاع اوکراین در حوزه نوآوری، اخیراً به بیزینس اینسایدر گفته بود: «مقابله با چنین شاهدهایی که توسط اپراتور کنترل می‌شوند بسیار دشوارتر است، زیرا آن‌ها به‌صورت زنده هدایت می‌شوند و اپراتور می‌تواند به شرایط فعلی واکنش نشان دهد و حتی تلاش کند با هواپیماها یا بالگردهای ما درگیر شود. این فقط کاهش زمان واکنش مدافعان نیست؛ بلکه مجموعه‌ای کاملاً جدید از دردسرها ایجاد می‌کند.»

گزارش بیزینس اینسایدر توضیح نداده بود که شاهدهای روسی چگونه در تلاش‌اند شکارچیان خود را شکار کنند. علاوه بر نسخه تازه ظاهرشده مجهز به R-60، اپراتورها می‌توانند پهپادهای انتحاری را مستقیماً به سمت هواگردهای اوکراینی هدایت کنند. حتی پهپادهای انتحاری نسبتاً کوچک نیز برای بالگردهای کم‌ارتفاع و کندتر، که مانورپذیری محدودتری نسبت به جنگنده‌های تاکتیکی سریع‌تر دارند، خطر قابل‌توجهی محسوب می‌شوند. اوکراین به‌طور منظم از بالگردهای ترابری مسلح سری Mi-8/Mi-17 هیپ و بالگردهای تهاجمی Mi-24 هند، همراه با هواپیماهای بال‌ثابت، در گشت‌های ضدپهپاد استفاده می‌کند.

پیش‌تر نیز سابقه‌ای برای مسلح کردن پهپادها به موشک‌های هوا به هوا وجود داشته و اثر بازدارندگی آن ثابت شده است. برای نمونه، در سال 2002 یک پهپاد MQ-1 پرداتور نیروی هوایی آمریکا یک موشک حرارت‌یاب استینگر را به سمت جنگنده عراقی MiG-25 فاکسبت که قصد سرنگونی آن را داشت شلیک کرد. این اقدام پس از آن صورت گرفت که نیروهای عراقی به‌طور فزاینده‌ای پهپادهای آمریکایی را که در مناطق پرواز ممنوع گشت‌زنی می‌کردند، آزار می‌دادند. هرچند فاکسبت از آن درگیری جان سالم به در برد، اما گزارش‌ها حاکی است که عراقی‌ها دیگر تلاشی برای سرنگونی پهپادهای آمریکایی نکردند.

تغییر پهپادهای شاهد-136 توسط روسیه برای حمل موشک R-60 بازتاب همان الگوی بازدارندگی است، هرچند میزان واقعی تهدید این ترکیب هنوز مشخص نیست. هواپیماها و بالگردهای اوکراینی نقش کلیدی در مقابله با حملات پهپادی دارند و نمی‌توانند از پیش بدانند که هدفشان مجهز به موشک هوا به هواست یا نه. شاهد-136 در پیکربندی ضد هوایی جدید می‌تواند مستقل‌تر عمل کند، به‌ویژه پشت خطوط مقدم برای بازدارندگی از حملات ناگهانی نیروی هوایی اوکراین، یا در کنار نسخه‌های دیگر به‌عنوان بخشی از حملات گسترده‌تر استفاده شود.

اینکه نصب R-60 روی شاهد-136 گامی برای افزودن قابلیت‌های ضد هوایی دیگر به این پهپادها باشد یا نه، هنوز مشخص نیست. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، شکل و اندازه R-60 مزایایی برای ادغام روی پهپادها دارد.

تنها گذر زمان نشان خواهد داد که چه زمانی یک شاهد-136 روسی ممکن است تلاش کند با موشک R-60 به هواپیمای بال‌ثابت یا بالگرد اوکراینی حمله کند؛ اقدامی که اعتبار تهدید را افزایش خواهد داد. در هر صورت، احتمال اینکه هر شاهد-136 روسی اکنون به موشک هوا به هوا مجهز باشد، یک عامل خطر اضافی است که نیروهای اوکراینی باید آن را در نظر بگیرند.